Bài giảng Kinh tế phát triển - Ths. Trinh Thu Thủy

1Kinh tÕ ph¸t triÓn Tãm t¾t bµi gi¶ng Ths. Trinh Thu Thñy 2Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ ph¸t triÓn; GS.TS Vò thÞ Ngäc Phïng, §H KTQD HN, NXB L§XH 2005 2. Kinh tÕ häc cho ThÕ giíi Thø Ba, Micheal P. Todaro, NXBGD 1997 3. Kinh tÕ häc Ph¸t triÓn, TËp thÓ t¸c gi¶ - Chñ biªn PTS. Phan V¨n Dòng, NXB Giáo dục 1997. 4. Economics Development, Harvard University, 1999 5. Kinh tÕ häc vÜ m«, David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch, NXB Thèng kª, Hµ néi, 2008 6. Kinh tÕ häc vÜ m«, N. Gregory Mankiw, NXB Lao ®éng X= héi, Hµ néi, 2004. 7. Bµi gi¶ng 8. C¸c tµi liÖu, s¸ch, t¹p chÝ kinh tÕ. 3Ch−¬ng 1 T¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ 41. Tăng trưởng kinh tế 1.1. Khái niệm tăng trưởng kinh tế: T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ sù t¨ng lªn mét c¸ch liªn tôc vÒ qui m«, s¶n l−îng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô ®Çu ra trong mét thêi gian t−¬ng ®èi dµi. + Tăng trưởng kinh tế liên quan ñến sự gia tăng thu nhập quốc dân thực trên ñầu người (sự gia tăng giá trị hàng hóa và dịch vụ ñược sản xuất trên mỗi ñầu người trong một nền kinh tế sau khi ñã ñiều chỉnh lạm phát). 51. Tăng trưởng kinh tế 1.2. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù t¨ng tr−ëng: (i)Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP): ®o l−êng gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng hµng hãa vµ dÞch vô ®−îc s¶n xuÊt ra bëi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt n»m trong ph¹m vi l=nh thæ quèc gia trong mét thêi kú nµo ®ã (mét n¨m), bÊt kÓ ai lµ chñ së h÷u c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. (ii) Tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP/GNI): ®o l−êng gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng hµng hãa vµ dÞch vô cuèi cïng ®−îc s¶n xuÊt cña mét nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nµo ®ã (mét n¨m), bÊt kÓ ®−îc s¶n xuÊt ë trong hay ngoµi n−íc. 6* Tæng thu nhËp quèc d©n (GNI): lµ tæng thu nhËp tõ s¶n phÈm vµ dÞch vô cuèi cïng do c«ng d©n cña mét n−íc t¹o ra trong mét thêi kú nµo ®ã (mét n¨m). GNI = GDP + thu nhËp nh©n tè rßng tõ n−íc ngoµi • Thu nhËp nh©n tè rßng tõ n−íc ngoµi = thu nhËp nh©n tè tõ n−íc ngoµi – chi tr¶ lîi tøc nh©n tè ra n−íc ngoµi • GNI ®−îc sö dông trong b¶ng SNA n¨m 1993 thay cho chØ tiªu GNP sö dông trong b¶ng SNA n¨m 1968. VÒ néi dung GNI vµ GNP lµ nh− nhau, GNI tiÕp cËn tõ thu nhËp; GNI h×nh thµnh tõ GDP tiÕp cËn theo gãc ®é thu nhËp vµ ®−îc ®iÒu chØnh theo sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp nh©n tè víi n−íc ngoµi. GNP tiÕp cËn theo s¶n phÈm s¶n xuÊt. 7(iii) Thu nhËp quèc d©n (NI): lµ phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô míi s¸ng t¹o ra cho mét nÒn kinh tÕ trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (mét n¨m) NI = GNI – KhÊu hao cña nÒn kinh tÕ (DP) (iv) Thu nhËp quèc d©n sö dông (NDI): lµ phÇn thu nhËp cña quèc gia dµnh cho tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy thuÇn trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (mét n¨m). NDI = NI + chuyÓn nh−îng rßng tõ n−íc ngoµi • ChuyÓn nh−îng rßng tõ n−íc ngoµi = thu chuyÓn nh−îng tõ n−íc ngoµi – chi chuyÓn nh−îng ra n−íc ngoµi 8Các chỉ tiêu ñánh giá sự tăng trưởng (v) Tốc ñộ tăng trưởng kinh tế (g): • Tăng trưởng tuyệt ñối • Tăng trưởng tương ñối • Tốc ñộ tăng trưởng bình quân hàng năm trong một giai ñoạn (vi) Thu nhập bình quân ñầu người (PCI – Personal Capita Income) GDP/ ®Çu ng−êi = GDP/Tæng d©n sè, GNP/ ®Çu ng−êi = GNP/Tæng d©n sè GNI/®Çu ng−êi = GNI/Tæng d©n sè (vii) Tốc ñộ tăng trưởng thu nhập bình quân ñầu người 9* Qui luËt 70 Thêi gian cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi gÊp hai lÇn. t = 70/gPCI gPCI: tèc ®é t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi theo dù b¸o 10 (viii) GDP, GNP/ GNI theo tû gi¸ ngang b»ng søc mua vµ tû gi¸ hèi ®o¸i.
§Ó so s¸nh GNP vµ GNP cña c¸c n−íc, so s¸nh møc sèng gi÷a c¸c vïng vµ c¸c n−íc. • Søc mua ngang gi¸: lµ l−îng tiÒn cÇn thiÕt ®Ó mua mét tËp hîp hµng hãa vµ dÞch vô ®iÓn h×nh theo gi¸ t¹i Mü (gi¸ ®−îc x¸c ®Þnh theo mÆt b»ng quèc tÕ vµ hiÖn nay ®−îc tÝnh theo mÆt b»ng gi¸ cña Mü). • LÊy mét danh môc gi¸ cña hµng hãa vµ dÞch vô th«ng dông nhÊt cña nÒn kinh tÕ lµm chuÈn. ChuyÓn ®æi toµn bé GDP/ GNP cña c¸c n−íc theo møc gi¸ chuÈn. 11 VÝ dô: Gi¶ sö hai n−íc Mü vµ Ên ®é s¶n xuÊt thÐp (hµng hãa th−¬ng m¹i) vµ dÞch vô (hµng hãa kh«ng trao ®æi th−¬ng m¹i) - ®−îc ®o l−êng b»ng sè ng−êi b¸n lÎ vµ gi¸ trÞ cña dÞch vô ®−îc ®o b»ng tiÒn l−¬ng tr¶ cho nh©n viªn dÞch vô Tæng GNP (theo ®ång tiÒn khu vùc) 30.000 (Rubi/ ng−êi/n¨m) 45.000 (USD/ ng−êi/n¨m) 2 Lùc l−îng b¸n lÎ (triÖu ng−êi) 6.0008200100 ThÐp (triÖu tÊn) Tæng gi¸ trÞ (tû Rubi) §¬n gi¸ (Rubi) Khèi l−îng Tæng gi¸ trÞ (USD) §¬n gi¸ (USD) Khèi l−îng Ên ®éMü Hµng hãa 12 2. Phát triển kinh tế 2.1. Khái niệm • Phát triển kinh tế bao hàm nhiều ý hơn, ñặc biệt là cải thiện sức khỏe, giáo dục & những khía cạnh khác về phúc lợi của con người. • Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh thay ®æi theo h−íng hoµn thiÖn vÒ mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ bao gåm kinh tÕ, x= héi, m«i tr−êng vµ thÓ chÕ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 13 2. Phát triển kinh tế • Thay ®æi theo h−íng hoµn thiÖn lµ cÇn nh¾m tíi c¸c môc tiªu c¬ b¶n sau: duy tr× t¨ng tr−ëng kinh tÕ æn ®Þnh trong thêi gian dµi, thay ®æi c¬ b¶n c¬ cÊu kinh tÕ, c¶i thiÖn cuéc sèng cña ®¹i bé phËn d©n c−, ®¶m b¶o gi÷ g×n vµ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i tù nhiªn. • Sự tăng phúc lợi vật chất cũng như sự cải thiện y tế và giáo dục cơ bản. • Thay ñổi cơ cấu sản xuất và việc làm (chuyển từ nông nghiệp sang công nghiệp chế tạo và dịch vụ), sự cải thiện môi trường, bình ñẳng kinh tế, hay sự gia tăng tự do chính trị. 14 Phát triển kinh tế • Ph¸t triÓn bao hµm nhiÒu sù thay ®æi, nã kh«ng chØ t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh, bÒn v÷ng mµ nã cßn ph¶i thay ®æi c¬ cÊu xC héi, ®Þa vÞ cña ng−êi d©n vµ thÓ chÕ trong n−íc ®Ó gi¶m ®−îc bÊt b×nh ®¼ng, xãa bá nghÌo ®ãi, t¹o nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng. 15
Ph¸t triÓn lµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng. Mét cuéc sèng cao h¬n bao hµm kh«ng chØ cã thu nhËp cao h¬n, mµ cßn cã nÒn gi¸o dôc tèt h¬n, møc trang bÞ y tÕ vµ dinh d−ìng cao h¬n, nghÌo ®ãi gi¶m, m«i tr−êng trong s¹ch h¬n, b×nh ®¼ng h¬n vÒ c¬ héi, tù do c¸ nh©n ®−îc ®¸p øng cao h¬n vµ cuéc sèng v¨n hãa phong phó h¬n.
Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh lµm gi¶m nghÌo ®ãi, bÊt b×nh ®¼ng vµ thÊt nghiÖp trong lóc nÒn kinh tÕ vÉn t¨ng tr−ëng.
Ph¸t triÓn theo quan niÖm míi ph¶i lµ sù ph¸t triÓn con ng−êi ®−îc diÔn ra dùa trªn sù t¨ng tr−ëng vÒ vËt chÊt. 16
Tăng trưởng kinh tế có thể là trọng tâm ñể ñạt ñược phát triển kinh tế, nhưng ñể phát triển kinh tế cần có nhiều yếu tố, chứ không chỉ ñơn thuần là tăng trưởng.
Không chỉ là mức thu nhập ñầu người mà còn là cách thức thu nhập ñược tạo ra, ñược tiêu dùng và ñược phân phối sẽ xác ñịnh kết quả phát triển. 3. Tăng trưởng và phát triển kinh tế 17 Ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Ó ph©n biÖt víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®¬n thuÇn, bao gåm: • Sù t¨ng tr−ëng tù æn ®Þnh (bÒn v÷ng) • Sù thay ®æi c¬ cÊu vÒ h×nh thøc trong h×nh th¸i s¶n xuÊt (thay ®æi c¬ cÊu XH vµ ®Þa vÞ cña ng−êi d©n) • Sù tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ • Sù hiÖn ®¹i hãa vÒ XH, chÝnh trÞ vµ thÓ chÕ • Sù c¶i thiÖn s©u réng vÒ khÝa c¹nh con ng−êi. 18  Theo kh¸i niÖm nµy th× trong h¬n 50 n¨m qua, cã 6 quèc gia vµ l=nh thæ lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµo nh÷ng n¨m 50s ®= trë thµnh c¸c n−íc ph¸t triÓn vµo nh÷ng n¨m 90s: Israel, NhËt b¶n, §µi loan, Hµn quèc, Singapore, Hång k«ng  Kho¶ng 20 quèc gia kh¸c hÇu hÕt lµ c¸c n−íc Mü la tinh, n¬i mµ khu vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o chØ cã vai trß lµ thø yÕu vµo thêi ®iÓm kÕt thóc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®= trë thµnh c¸c n−íc b¸n c«ng nghiÖp vµo thËp kû 80s. 19 T¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
T¨ng tr−ëng bÒn v÷ng: • T¨ng tr−ëng kinh tÕ æn ®Þnh. • Thùc hiÖn tèt c«ng b»ng x= héi. • Khai th¸c vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. • B¶o vÖ n©ng cao chÊt l−îng m«i tr−êng sèng.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng: • T¨ng tr−ëng kinh tÕ æn ®Þnh. • C¶i thiÖn c¸c vÊn ®Ò x= héi. • B¶o vÖ m«i tr−êng. • Không ảnh hưởng ñến thế hệ tương lai. 20 * Phát triển kinh tế và phát triển con người
Môc ®Ých cña ph¸t triÓn lµ ph¶i t¹o ra mét m«i tr−êng ®¶m b¶o cho con ng−êi cã kh¶ n¨ng ®−îc h−ëng mét cuéc sèng s¸ng t¹o, kháe m¹nh vµ tr−êng thä.
Ba yªu cÇu ®¸nh gi¸ vÒ ph¸t triÓn: • Kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu cña con ng−êi (thøc ¨n, nhµ ë, y tÕ vµ sù an toµn x= héi). • Kh¶ n¨ng tù chñ cña con ng−êi vµ d©n téc • Kh¶ n¨ng tù do lùa chän cña con ng−êi 21 4. C¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 4.1. Quan ®iÓm nhÊn m¹nh vµo sù t¨ng tr−ëng: • Ph¸t triÓn lµ t¹o ra vµ duy tr× ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ hµng n¨m cao (> 5 -7%/n¨m). • Theo UN th× nh÷ng n¨m 60 – 70s ®−îc gäi lµ nh÷ng “thËp kû ph¸t triÓn” v× cã GNP t¨ng 6%/n¨m.
Ph¸t triÓn lµ n©ng cao tiÒm lùc kinh tÕ cña mét n−íc, ®¶m b¶o cho sù æn ®Þnh vµ t¨ng liªn tôc cña tæng s¶n phÈm quèc d©n trong mét thêi gian dµi.
Nãi c¸ch kh¸c ph¸t triÓn lµ kh¶ n¨ng cña mét n−íc t¨ng tØ lÖ ®Çu ra cña nÒn kinh tÕ nhanh h¬n tØ lÖ t¨ng d©n sè cña nã (Quan ®iÓm truyÒn thèng). 22 Quan ®iÓm nhÊn m¹nh vµo sù t¨ng tr−ëng: • −u ®iÓm: • Nh−îc ®iÓm: 23 4. C¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 4.2. Quan ®iÓm nhÊn m¹nh vµo c«ng b»ng x· héi: Kh«ng cÇn t¹o ra møc t¨ng tr−ëng cao, nh−ng gi¶i quyÕt tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn (mäi ng−êi d©n ®−îc h−ëng phóc lîi nh− nhau) • ¦u ®iÓm: • Nh−îc ®iÓm: 4.3. Quan ®iÓm ph¸t triÓn toµn diÖn: Võa ®¶m b¶o ®−îc t¨ng tr−ëng hîp lý, võa ®¶m b¶o ®−îc sù c«ng b»ng x= héi (Quan ®iÓm cña kinh tÕ häc hiÖn ®¹i) 24 5. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn kinh tÕ 5.1. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn (®¸nh gi¸ chÊt l−îng cuéc sèng) (i) Tuæi thä b×nh qu©n: ph¶n ¸nh t×nh h×nh søc kháe, sù ch¨m sãc y tÕ ®èi víi søc kháe céng ®ång, møc sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña d©n c−. (ii) Tèc ®é t¨ng d©n sè hµng n¨m: ®©y lµ chØ sè ®i liÒn víi chØ sè t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi. Møc t¨ng d©n sè cao ®i liÒn víi nghÌo ®ãi vµ l¹c hËu. 25 (iii) Sè calo b×nh qu©n/®Çu ng−êi: ph¶n ¸nh møc l−¬ng thùc, thùc phÈm thiÕt yÕu nhÊt hµng ngµy ®−îc qui ®æi thµnh calo cho mçi ng−êi d©n. Nã cho thÊy mét nÒn kinh tÕ gi¶i quyÕt ®−îc nhu cÇu c¬ b¶n nh− thÕ nµo. Víi nÒn kinh tÕ ®= ph¸t triÓn th× chØ tiªu nµy Ýt cã ý nghÜa h¬n. (iv) TØ lÖ ng−êi biÕt ch÷ trong d©n sè (®Õn tr−êng): ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x= héi. Khi tØ lÖ nµy t¨ng, nã ®ång nghÜa víi sù v¨n minh x= héi vµ th−êng ®i ®«i víi nÒn kinh tÕ cã møc t¨ng tr−ëng cao. Nã lµ chØ sè quan träng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x= héi cña mét n−íc. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn kinh tÕ 26 (v) C¸c chØ tiªu kh¸c vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x= héi: – TØ lÖ chÕt cña trÎ s¬ sinh – Sè gi−êng bÖnh / 1000 d©n – Sè b¸c sÜ so víi d©n c− / 1000 d©n – Tr×nh ®é häc vÊn cña d©n c− – Sè ng−êi sö dông v« tuyÕn / 1000 d©n – Sè ng−êi sö dông ®iÖn tho¹i / 1000 d©n 27 5.2 ChØ sè ph¸t triÓn con ng−êi (HDI – Human development index) • §¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét n−íc c¶ vÒ ®êi sèng vËt chÊt lÉn tinh thÇn, thể hiện sự văn minh và tiến bộ xã hội • ChØ sè HDI ®−îc tÝnh dùa trªn 3 tiªu chÝ: – Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi tÝnh theo søc mua t−¬ng ®−¬ng (YPPP) – Tr×nh ®é gi¸o dôc (E) – Tuæi thä (L) HDI = 1/3 (IY + IE + IL ) IY: chỉ số ñánh giá về thu nhập IE: chỉ số ñánh giá về trình ñộ giáo dục IL: chỉ số ñánh giá về tuổi thọ 28 Cách tính chỉ số: Index = (giá trị thực tế nước i – giá trị nhỏ nhất trên thế giới) / (giá trị lớn nhất trên thế giới – giá trị nhỏ nhất trên thế giới) 29 5.3. ChØ sè ph¸t triÓn giíi (GDI – Gender development index) vµ ®¸nh gi¸ quyÒn lùc giíi (GEM – Gender empowerment measure): • GDI ®−îc tÝnh dùa trªn c¸c tiªu chÝ: – Tuæi thä cña nam – n÷ – Tr×nh ®é häc vÊn cña nam – n÷ – Thu nhËp cña nam – n÷ – D©n sè nam – n÷ * B×nh ®¼ng nam n÷ trªn c¸c ph−¬ng diÖn t¹o thu nhËp, tr×nh ®é häc vÊn, sù tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x= héi lµ mét biÓu hiÖn quan träng cña sù ph¸t triÓn. Trong mét sè tr−êng hîp ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn, ng−êi ta cßn ph¶i sö dông chØ sè GDI. 30 • GEM bao gåm: b×nh ®¼ng vÒ mÆt chÝnh trÞ x= héi vµ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ. – TØ lÖ cña nam vµ n÷ trong quèc héi – TØ lÖ cña nam vµ n÷ trong qu¶n lý hµnh chÝnh – TØ lÖ cña nam vµ n÷ trong c«ng viÖc kü thuËt vµ chuyªn ngµnh – TØ lÖ cña nam vµ n÷ trong d©n sè. – TØ lÖ cña nam vµ n÷ trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ quyÒn ra quyÕt ®Þnh 31 (i) C¬ cÊu kinh tÕ ngµnh (n«ng nghiÖp – c«ng nghiÖp – dÞch vô) (ii) C¬ cÊu kinh tÕ së h÷u (nhµ n−íc – t− nh©n – khu vùc n−íc ngoµi) (iii) C¬ cÊu ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng (xuÊt khÈu – nhËp khÈu) (iv) C¬ cÊu gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t− (v) C¬ cÊu gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ (d©n sè n«ng th«n – thµnh thÞ; sè d©n lµm n«ng nghiÖp – c«ng nghiÖp - dÞch vô) 5.4. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù biÕn ®æi cña c¬ cÊu kinh tÕ vµ x· héi: 32 Ch−¬ng 2 T¨ng tr−ëng, nghÌo ®ãi vµ bÊt b×nh ®¼ng 33 1. §¸nh gi¸ nghÌo ®ãi
NghÌo khæ tuyÖt ®èi: lµ nh÷ng ng−êi kh«ng ®¶m b¶o ®−îc møc sèng tèi thiÓu, lµ nh÷ng ng−êi ®ãi ¨n, thiÕu dinh d−ìng . • 4/5 chi tiªu cña hä cho ¨n uèng, chñ yÕu lµ l−¬ng thùc, thùc phÈm; mÆc vµ ë d−íi tiªu chuÈn tèi thiÓu, phÇn lín lµ mï ch÷ (chØ kho¶ng 1/3 biÕt ch÷) • Theo WB vµ UN, møc nghÌo khæ tuyÖt ®èi lµ nh÷ng ng−êi cã thu nhËp < 370 USD/n¨m (1USD/ngµy/ng−êi), hay kh«ng ®ñ 2.200 calori/ngµy/ng−êi. • NghÌo khæ t−¬ng ®èi: Møc sèng< 2 USD/ngµy/ng−êi 34 Đói nghèo * Theo tiªu chuÈn nµy th× hiÖn cã: • Kho¶ng 1,3 tû ng−êi nghÌo ®ãi. • Tèc ®é t¨ng lªn hµng n¨m lµ 1,8% (b»ng tèc ®é t¨ng d©n sè cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. • C¸c khu vùc nghÌo nhÊt trªn thÕ giíi lµ ch©u Phi (80%), Nam ¸ (79%), Trung ®«ng – B¾c phi (61%). • 4/5 sè ng−ßi nghÌo ë n«ng th«n. 1/5 sè ng−êi nghÌo sèng ë khu æ chuét thµnh thÞ. 35 • §ãi nghÌo • Trung quèc: 1990, cã kho¶ng 375 triÖu ng−êi Trung Quèc sèng d−íi møc nghÌo ®ãi, chØ víi ch−a tíi 1 USD/ngµy. §Õn n¨m 2001, con sè nµy lµ 212 triÖu vµ ®Õn 2015, nÕu vÉn tiÕp tôc duy tr× theo h−íng nµy sÏ chØ cßn 16 triÖu ng−êi sèng d−íi møc 1®«la/ngµy. • Nam ¸, ®Æc biÖt lµ Ên §é, Pakistan vµ Bangladesh, sè l−îng ng−êi sèng víi ch−a tíi mét ®«la /ngµy gi¶m tõ 462 triÖu ng−êi n¨m 1990 xuèng cßn 431 triÖu n¨m 2001 vµ cßn 216 triÖu ng−êi n¨m 2015. • Ch©u Phi, TiÓu Sahara, n¨m 1990 cã 227 triÖu ng−êi sèng d−íi 1 ®«la/ngµy, n¨m 2001 lµ 313 triÖu ng−êi, vµ −íc tÝnh n¨m 2015 lµ 340 triÖu ng−êi. (Theo WB) 36 3. BÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp
Thu nhập ñược phân phối bất bình ñẳng giữa các quốc gia cũng như trong nội bộ một quốc gia. • Các nước nghèo chiếm 40% dân số thế giới nhưng chỉ chiếm 4% thu nhập thế giới. Các nước giàu chiếm 15% dân số thế giới nhưng chiếm 81% thu nhập thế giới. • 41% dân số thế giới sống ở các nước nghèo, trong ñó 3 quốc gia lớn nhất là Ấn ñộ, Trung quốc và Indonesia. 44% sống ở các quốc gia có thu nhập trung bình, bao gồm các quốc gia như: Thái lan, Braxin, Mêxicô và Hungary. Các nước giàu, bao gồm Mỹ, Tây Âu, Canada và Nhật bản chỉ chiếm 15% dân số thế giới. 37 D©n sè vµ thu nhËp thÕ giíi 61154% thu nhËp thÕ giíi 154441% d©n sè thÕ giíi > 11.405 936 ÷ 11.405< 935 Thu nhËp trªn ®Çu ng−êi (USD/người) GiµuTrung b×nhNghÌo World Bank, World Development Report 2003 38 Ph©n phèi thu nhËp bÊt b×nh ®¼ng • Thu nhập trên ñầu người chỉ ra mức sống trung bình. Các nước nghèo thu nhập bình quân ñầu người Ýt h¬n c¸c n−íc nước công nghiệp giàu cã gần 60 lần. • Tại Braxin, 10% dân số giàu nhất chiếm 48% thu nhập quốc dân, nhưng tại Anh, 10% dân số giàu nhất chỉ chiếm 27% thu nhập quốc dân và tại Đan mạch, chỉ là 20%. • Ở Braxin, thu nhập phân phối không công bằng, người giàu sử dụng người nghèo làm người giúp việc, ñầu bếp và tài xế. Ở Đan mạch, vấn ñề công bằng tốt hơn, có ít người có khả năng thuê người giúp việc. 39
Khi xem xét phân phối thu nhập quốc dân trong một nước cÇn phải quan t©m tíi 2 vÊn ®Ò Ýt quan träng h¬n: o Thứ nhất, thu nhập cá nhân có ñược không chỉ nhờ làm việc mà còn nhờ së hữu tài sản (ñất ñai, nhà cửa, cổ phần công ty) thu ñược tiền thuê, lợi tức hoặc cổ tức. Tại Braxin, quyền sở hữu ñất ñai và nhà xưởng tập trung trong tay một nhóm nhỏ, tại Đan mạch thì không. o Thứ hai, xã hội có thể quyết ñịnh xem có thay ñổi sự phân phối thu nhập hay không. Một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa thuần tuý có mục tiêu ñạt ñược sự công bằng về thu nhập và tài sản. Ngược lại, trong một nền kinh tế sở hữu tư nhân, tài sản và quyền lực tập trung vào tay của một số ít người. Giữa hai thái cực này, chính phủ có thể thực hiện ñánh thuế ñể ñiều chỉnh phân phối thu nhập. Một lý do tại sao Đan mạch có phân phối thu nhập công b»ng hơn so với Braxin là Đan mạch ñánh thuế cao vào những người có thu nhập cao ñể làm giảm sức mua của những người giàu và ñánh thuế cao vào tài sản thừa kế ñể làm giảm sự tập trung tài sản vào tay của một số ít gia ñình. 40
Ph©n phèi thu nhËp (c¸ch thøc ph©n lo¹i) * Ph©n phèi thu nhËp theo qui m« (theo nhãm): x¸c ®Þnh møc thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh (tõng c¸ nh©n) theo tæng thu nhËp mµ hä nhËn ®−îc mµ kh«ng quan t©m ®Õn nguån gèc thu nhËp (lîi tøc, lîi nhuËn, tiÒn cho thuª, tÆng, thõa kÕ); c¸c nguån gèc vÒ ®Þa ®iÓm (thµnh thÞ, n«ng th«n), c¸c nguån gèc vÒ ngµnh nghÒ (c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i vµ dÞch vô ), thêi gian lao ®éng. - Nh÷ng ng−êi cã thu nhËp nh− nhau ®−îc xÕp vµo mét nhãm, xÕp theo møc ®é t¨ng dÇn (ph©n nhãm thu nhËp) 41 * Ph©n phèi thu nhËp theo chøc n¨ng (hay theo tû phÇn nh©n tè): xem xÐt mçi nh©n tè s¶n xuÊt ®−îc bao nhiªu tû phÇn trong tæng thu nhËp quèc d©n (xem xÐt c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi thu nhËp quèc d©n hay tæng s¶n l−îng cña nÒn kinh tÕ). – Ph©n phèi theo chøc n¨ng chØ ®óng trong tr−êng hîp thÞ tr−êng hoµn h¶o. Trong thùc tÕ kh«ng cã thÞ tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o. C¸c nh©n tè chÞu ¸p lùc cña c¸c nh©n tè phi thÞ tr−êng do chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ qui ®Þnh. 42 3. C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp 3.1. §−êng cong Lorenz: BiÓu thÞ sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ ph©n phèi thu nhËp (xÐt ph©n phèi thu nhËp theo qui m«) • BiÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhãm d©n sè vµ tû lÖ thu nhËp t−¬ng øng cña hä (b¾t ®Çu tõ nh÷ng nhãm d©n sè nghÌo nhÊt). • BiÓu thÞ møc ®é ph©n phèi thu nhËp ®i chÖch khái sù ph©n phèi hoµn toµn b×nh ®¼ng. 43 VÝ dô: Ph©n phèi thu nhËp theo qui m« 100 15,0 13,5 12,0 10,5 7,1 5,9 4,8 4,2 3,8 3,4 3,0 2,8 2,7 2,4 2,0 1,9 1,8 1,4 1,0 0,8 Thu nhËp c¸ nh©n 100% 49% 27% 14% 5% % thu nhËp céng dån 100% 51% 22% 13% 9% 5% 5 nhãm Tû lÖ phÇn tr¨m trong tæng thu nhËp (%) 100%Tæng 100%28,5%20 19 71,5%22,5%18 17 49%13%16 15 29%9,0%14 13 27%7,2%12 11 19,8%5,8%10 9 14%5,1%8 7 8,9%3,9%6 5 5%3,2%4 3 1,8%1,8%2 1 % thu nhËp céng dån10 nhãm Tû lÖ phÇn tr¨m trong tæng thu nhËp (%)C¸c c¸ nh©n 44 3.2. HÖ sè Ghini: HÖ sè Ghini ®o kho¶ng n»m gi÷a ®−êng cong Lorenz vµ ®−êng gi¶ ®Þnh b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi. • HÖ sè Ghini ®−îc tÝnh to¸n trªn c¬ së ®−êng cong Lorenz, biÓu diÔn cô thÓ h¬n møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp (b»ng mét con sè cô thÓ). • C¸c n−íc cã thu nhËp thÊp: HÖ sè Ghini: 0,3 ¹ 0,5. • C¸c n−íc cã thu nhËp trung b×nh: HÖ sè Ghini: 0,4 ¹ 0,6 • C¸c n−íc cã thu nhËp cao: HÖ sè Ghini: 0,2 ¹ 0,4 45 3.3. TØ sè Kuznet & tiªu chuÈn 40 • TØ sè Kuznet: ®o l−êng kho¶ng c¸ch gi÷a nhãm giµu nhÊt vµ nghÌo nhÊt. Lµ tØ lÖ gi÷a X% TN cña nhãm d©n sè giµu nhÊt / Y% TN cña nhãm d©n sè nghÌo nhÊt. • Tiªu chuÈn 40 • 40% d©n sè nghÌo nhÊt: chiÕm h¬n 17% tæng thu nhËp sù BB§ XH Ýt (ch−a cao) • 40% d©n sè nghÌo nhÊt: chiÕm 12 – 17% tæng thu nhËp  sù BB§ XH t−¬ng ®èi (cã sù BB§ hay t−¬ng ®èi BB§) • 40% d©n sè nghÌo nhÊt: chiÕm Ýt h¬n 12% tæng thu nhËp sù BB§ lín 46 VÝ dô bµi tËp: Sinh viªn A: 2,5 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn B: 3 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn C: 1,5 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn D: 0,8 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn E: 0, 5 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn F: 2 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn G: 4 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn H: 1,8 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn I: 1 triÖu ®ång/th¸ng Sinh viªn K: 0,4 triÖu ®ång/th¸ng •VÏ ®−êng cong Lorenz. •Dựa vào các chỉ tiêu ñã học, Anh/Chị hãy nhËn xÐt vÒ sù bÊt b×nh ®¼ng t