Tóm tắt: Những năm 1964-1965, trong bối cảnh chế độ Sài Gòn có nhiều bất ổn chính trị, tại Khánh Hòa
phong trào đấu tranh chống dư Đảng Cần lao, chống Nguyễn Khánh và Trần Văn Hương diễn ra rất mạnh mẽ
với sự tham gia của đông đảo quần chúng, trong đó chủ lực là học sinh, Tăng Ni, Phật tử và bằng nhiều hình
thức quyết liệt, góp phần làm cho cuộc khủng hoảng của chế độ Sài Gòn càng thêm trầm trọng.
Điều đáng nhấn mạnh là, ĐTCT ở Khánh Hòa những năm 1964-1965 không chỉ được phản ánh trong tài
liệu của phía cách mạng mà còn được mô tả chi tiết qua các văn bản như tờ trình, công văn, công điện, báo
cáo,. của chính quyền VNCH ở địa phương gửi cấp trên, hiện vẫn được lưu trữ đầy đủ tại Trung tâm Lưu trữ
Quốc gia II (Thành phố Hồ Chí Minh), đặc biệt là tại Chi cục Văn thư - Lưu trữ tỉnh Khánh Hòa.
6 trang |
Chia sẻ: thanhle95 | Lượt xem: 282 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Đấu tranh chính trị ở Khánh Hòa trong những năm 1964-1965 qua tài liệu của chính quyền Việt Nam cộng hòa, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
61
ĐẤU TRANH CHÍNH TRỊ Ở KHÁNH HÒA TRONG NHỮNGNĂM1964-1965
QUA TÀI LIỆU CỦA CHÍNH QUYỀN VIỆT NAM CỘNG HÒA
Nguyễn Trung Triều
TrườngCĐSPTrungương- Nha Trang
Tómtắt: Nhữngnăm1964-1965,trongbốicảnhchếđộSàiGòncónhiềubấtổnchínhtrị,tạiKhánhHòa
phongtràođấutranhchốngdưĐảngCầnlao,chốngNguyễnKhánhvàTrầnVănHươngdiễnrarấtmạnhmẽ
vớisựthamgiacủađôngđảoquầnchúng,trongđóchủlựclàhọcsinh,TăngNi,Phậttửvàbằngnhiềuhình
thứcquyếtliệt,gópphầnlàmchocuộckhủnghoảngcủachếđộSàiGòncàngthêmtrầmtrọng.
Điềuđángnhấnmạnhlà,ĐTCTởKhánhHòanhữngnăm1964-1965khôngchỉđượcphảnánhtrongtài
liệucủaphíacáchmạngmàcònđượcmôtảchitiếtquacácvănbảnnhưtờtrình, côngvăn,côngđiện,báo
cáo,...củachínhquyềnVNCHởđịaphươnggửicấptrên,hiệnvẫnđượclưutrữđầyđủtạiTrungtâmLưutrữ
QuốcgiaII(ThànhphốHồChíMinh),đặcbiệtlàtạiChicụcVănthư- LưutrữtỉnhKhánhHòa.
Từkhóa:Đấutranhchínhtrị, Khánh Hòa, 1964-1965
Đặtvấnđề
Những năm 1964-1965 là khoảng thời gian
chếđộSàiGònlâmvàokhủnghoảngtrầmtrọngbởi
cáccuộcđảochính liên tiếp, cùngvớiđó làphong
trào đấu tranh chính trị (ĐTCT) của quần chúng
chống dƣ Đảng Cần lao, chống Nguyễn Khánh và
Trần Văn Hƣơng diễn ra rầm rộ trên khắp miền
Nam,trongđócóKhánhHòa.
ĐTCT của nhân dânKhánhHòa nhữngnăm
1964-1965đãđƣợclịchsửcáchmạngnhìnnhậnvà
đánhgiá,tuynhiênđểcócáinhìnkháchquan,toàn
diệnhơn,bàiviếtsauđâytậptrungkhaitháctàiliệu
liên quan đến vấn đề này từ phía Việt Nam Cộng
hòa (VNCH).
Nộidung
1.Đấu tranh chốngdƣĐảng Cần lao,
chống Nguyễn Khánh
Ngày 1/11/1963,một số tƣởng lĩnhquân đội
SàiGòntiếnhànhđảochính,chếđộgiađìnhtrịNgô
ĐìnhDiệm sụpđổ,cùngvớiđó,ĐảngCầnlaoNhân
vịdoNgôĐìnhNhuđứngđầu- đảngcónhiềuđảng
viêngiữchứcvụchủchốt trongcáccơquanchính
quyền,đặcbiệtlàcáccơquananninhvàquânđội -
tan rã.
Tuy nhiên, sau “cuộc chỉnh lý” ngày
30/1/1964, lật đổ “Hội đồng Quân nhân cách
mạng”, NguyễnKhánhlênnắmquyềnđãdungtúng
vàđƣa trở lại chính trƣờng nhiềudƣĐảng Cầnlao
vốn là tay chân của chế độ Ngô Đình Diệm. Tại
KhánhHòa,việcnàydiễnrakhá phổbiến,làm cho
“dânchúngcódưluậnnghingờthiệnchícủa chính
quyền cáchmạng (chỉchínhquyềnVNCHsauđảo
chính lật đổNgôĐình Diệm - TG), nhất là trong
giới Phật tử, sinh viên và học sinh” [9]. Không
nhữngthế,Khánh Hòa cònlànơi “chứachấpnhững
tênđã sáthạidân,đangbị lùngbắtởnhữngvùng
màhọđãgâynêntộiác” [11]. Đâylànguyênnhân
làmdấy lênphong trào truyquét dƣĐảngCần lao
trên khắp miền Nam, trong đó Khánh Hòa là một
điểmnóng.
ĐấutranhchínhtrịchốngdƣĐảng Cầnlaovề
cơbảncó2dạng.Dạngthứnhất, đấutranhđểloại
bỏnhữngđảngviênCầnlaotiếptụcthamgiachính
quyền Sài Gòn (CQSG) sau ngày 1/11/1963. Biện
pháp phổbiếnnhất cho dạng đấu tranh này là làm
đơn tố cáohànhvi và tội trạng củađảngviênCần
lao.Chẳnghạn,đơncủa15côngdânNhaTrangtố
cáoHoàngĐìnhGiang - PhóTỉnhtrƣởng,“đànáp
Phậtgiáođồvàsinhviên,họcsinh;taysaiđắclực
củachếđộNgôĐìnhDiệm”; tâmthƣcủamộtnhóm
thanhniênNhaTrangtốcáoManĐứcThiện - Thủ
lĩnhThanhniênCộnghòathịxãNhaTrang,“không
mang lại cho người thanh niên một hướng đi lý
tưởng, trái lại biến thanh niên thành công cụ của
62
chínhquyềnhọNgô”; đơncủanhândânấpPhƣớc
Lộc,xãNinhQuang,quậnNinhHòatốcáoHuỳnh
Tú - Trƣởngấp,NguyễnTa - Phụ táanninh,“cậy
quyềnthếhàhiếpnhândân”; đơncủanôngdânxã
NinhĐông,quậnNinhHòatốcáoHộiđồngxã“võ
trangThanhniênchiếnđấubaovâychùaThiênÂn,
lấytiềnviệntrợxâydựngẤpchiếnlược chi tiêu cho
giađình”; đơncủamộtnhómcôngdânquậnNinh
Hòa tố cáo Nguyễn Hữu Hào - cán bộ quận, “có
hành vi thamnhũng”; đơncủađồngbàoDiênĐiền
tốcáoHộiđồngxã“cóđasốnhânviên làmnhiều
điềumờám,độcđoán,bấtcông”; đơncủacácHiệu
trƣởngvàgiáoviênKhánhHòatốcáoNguyễnĐình
Thoan - Trƣởng ty Tiểu học, “mạt sát cuộc đấu
tranh chống chế độ cũ của học sinh, sinh viên”;...
Đếnngày12/5/1964,CQSGtạiKhánhHòathống kê
có29vụtốcáođiểnhình[9].
Dạngthứhai, đấutranhđòiCQSGphảiđiều
tra,côngbốtộitrạngvàxửlýnhữngđảngviênCần
lao gây nhiều tội ác đối với đồng bàoKhánhHòa.
Đó làTrƣơngĐìnhCát - nguyên PhóTỉnh trƣởng
TàichínhkiêmBíthƣĐảngbộCầnlaoKhánhHòa;
HồTình - nguyênTrƣởngTyCSQG kiêmPhóBí
thƣĐảngbộCầnlaoKhánhHòa;NgôThanhNhàn-
nguyên Phó Tỉnh trƣởng Nội an; Võ Sĩ - nguyên
Chủ tịch Hội đồng hàng tỉnh; Từ Tôn Dũng và
NguyễnBáTín- taychânthâncậnkinhtàichoNgô
Đình Cẩn. Phục vụ cho dạng đấu tranh thứ hai,
ngoàiđơnthƣtốcáo,còncócáccuộcmíttinh,biểu
tình của đông đảo học sinh, sinh viên, công chức,
Phậttử,nhândânlaođộng.
Cần nhấn mạnh rằng, không chỉ khôi phục
chức quyền cho dƣ Đảng Cần lao, Nguyễn Khánh
cònthểhiệnrõsự độctài,quânphiệtkhi chorađời
“Hiến chương Vũng Tàu” (16/8/1964), thâu tóm
đồngthời3chứcvụ:Chủ tịchViệtNamCộnghòa
(VNCH), Thủ tƣớng Chính phủ và Chủ tịch Hội
đồngquânlực.Cũngvìthế,từthờiđiểmnày,phong
tràochốngdƣĐảng Cầnlao, chốngNguyễnKhánh
bùngphát rầm rộ hơn. Phong trào bắt đầu từHuế,
sauđónhanhchónglanranhiềuđôthịkhác.Điểm
nổi bật của phong trào là sự thành lập “Hội đồng
nhân dân cứu quốc” ở Huế (28/8/1964) - một tổ
chức công khai đứng ra lãnh đạo cuộc đấu tranh
chống tập đoàn quân phiệt Nguyễn Khánh và tận
diệtdƣĐảng Cầnlao.
TạiKhánhHòa, phong trào đấu tranh chống
dƣĐảng Cầnlao,chốngđộctài,quânphiệtNguyễn
Khánh diễn ra mạnh mẽ từ ngày 12/9/1964. Sáng
hôm đó, khoảng 700 thanh niên, học sinh tổ chức
tuầnhànhtừTyThôngtinvớinhiềubiểungữ,khẩu
hiệu:“Phảicómộtchánhphủcáchmạngthậtsự”,
“Chánhphủphảiđượcsựtínnhiệmcủatoàndân”,
“Quốcdânđạihội phảicóđầyđủthànhphầncách
mạng thật sự”,“Phải loại trừngay rakhỏicơcấu
chánhquyềncácphầntửphảncáchmạngdưĐảng
Cầnlaovàbọnbấthảodùcũhaymới”,“Bãikhóa
đểđòichínhquyềnthẳngtaytrừngtrịCầnlao” [4].
KhiđếnTòaHànhchínhTỉnh,đoànbiểutìnhnêuba
yêusách:1.NgừngchứcvụPhóTỉnhtrƣởngNộian
và trục xuất ngay lập tứckhỏiKhánhHòa đối với
ĐạiúyNguyễnXuânTrƣờng;2.TraoôngVõSĩcho
“Lực lượng tranh đấu thanh niên, sinh viên, học
sinh” Khánh Hòa để giao lại choTòa án; 3.Đƣợc
phát trên Đài Phát thanh Nha Trang tiếng nói của
“Lực lượng tranh đấu thanh niên, sinh viên, học
sinh” KhánhHòamỗingàyhailần,mỗilầnnửagiờ.
SaukhiTỉnhtrƣởngKhánhHòatiếpxúcvàhứasẽ
đềđạtnguyệnvọnglêncấptrên,đoànbiểutìnhtạm
giảitánlúc10giờ[4].
Ngày 13/9/1964, cùng thời điểm đám tƣớng
lĩnh Cần lao do LâmVăn Phát đứng đầu làm đảo
chínhtạiSàiGòn,ngaytừsángkhoảng400họcsinh
tuầnhànhtrêncácđƣờngphốkêugọiđìnhcông,bãi
thị phản đối dƣ Đảng Cần lao. Tiếp đó, đoàn học
sinh tập trung tại trụ sởĐàiPhát thanhNhaTrang
yêu cầu cho phát thanh trực tiếp nội dung các yêu
sáchmỗingày2lần,QuảnđốcĐàikhôngchịugiải
quyếtliềnbịhọcsinhbắtlênxethamgiatuầnhành
đến12giờmớitrảvề.Buổitrƣa,hàngngànhọcsinh
tụtậptạiTrƣờngTrunghọcVõTánhđểnghecông
bốdanh sáchBanChấphành“Hộiđồngnhândân
cứuquốc” tỉnhKhánhHòagồm13thànhviên, trong
đóBác sĩNguyễnThạch - Chủ tịch, Thi sĩQuách
Tấn- ĐệnhấtPhóChủtịch, GiáosƣĐỗTrungHiếu
- ĐệnhịPhóChủtịch, GiáosƣĐàoTrữ- TổngThƣ
ký, Giáo sƣNguyễnVănDành - Thƣ ký và 8Ủy
viên khác [4].
Lúc16giờngày14/9/1964, độ300học sinh
vàmộtsốđồngbàomít tinhtrƣớcTyThôngtinđể
ra mắt Ban Chấp hành “Hội đồng nhân dân cứu
quốc” tỉnh Khánh Hòa. Tại cuộc mít tinh, bác sĩ
NguyễnThạchbàytỏlậptrƣờngcủaHộiđồng,yêu
cầuphảicómộtchínhquyềndâncửvàkhẳngđịnh
sẽtiếptụcđấutranhchođếnkhiđạtmụcđích.
8 giờ sáng 15/9/1964, hơn 500 học sinh
TrƣờngTrunghọcVõTánh,TrƣờngNữ trunghọc
NhaTrangvàTrƣờngTrunghọcTânPhƣớctổchức
tuầnhànhquacácđƣờngphố,cổđộngchocuộcmít
tinh lớndựkiếndiễn ravàobuổi chiều.Cùng thời
điểm,tiểuthƣơngởchợĐầmvàtrêncáctuyếnphố
trongthịxãNhaTrangđồngloạtđóngcửa.
Đúng nhƣ kế hoạch, lúc 17 giờ 30 ngày
15/9/1964, trên 2.000 thanh niên, học sinh và dân
chúngmít tinh trƣớcTyThông tinđểủnghộ“Hội
đồngnhândâncứuquốc”tỉnhKhánhHòacôngbố
yêusáchbốnđiểm:“1.Yêucầuchánhquyềnkhông
gâycảntrởchodânchúngvàcôngchức,quânnhân
thamgia„Hộiđồngnhândâncứuquốc‟;2.Yêucầu
côngbốtàisảnvàtộitrạngcủabốncựuđảngviên
CầnlaogồmVõSĩ,TrươngĐìnhCát,TừTônDũng,
NguyễnBáTín;3.Yêucầucôngbốtàisảntịchthu
củaNgôĐìnhCẩn,Phongtràocáchmạngquốcgia
63
vàPhụ nữ Liên đớiKhánhHòa; 4.Yêu cầu thanh
lọchàngngũcánbộchínhquyềntừtỉnhđếnxã,ấp”
[4].
Trƣớc áp lực mạnh mẽ của các cuộc đấu
tranh,TỉnhtrƣởngKhánhHòabuộcphảicómặtđể
giải trình.Về yêu sách thứ 2,Tỉnh trƣởngNguyễn
ThọLập khẳng định:“Tất cả các thành phần thối
nátdướichếđộNgôtriều,chínhquyền tỉnhđãlập
hồsơvàtùytheotộitrạng,bằngchứngđểcónhững
biệnphápthíchnghi,Ngườixétcótội,nếulàcông
chức ngoài việc truy tố ra Tòa án còn áp dụng kỷ
luậtvềmặt hành chánh, nếu là tưnhân thì đưa ra
Tòaánxétxử” [4].
Sau mít tinh, biểutìnhđòitrừngtrịnhữngtên
đầusỏ,“Hộiđồngnhândâncứuquốc” Khánh Hòa
ra thôngbáoyêucầunhữngdƣĐảng Cầnlaokhác
ratrìnhdiệntrongthờihạn:Từngày 27/9đếnngày
1/10/1964 đối với những ngƣời ở Nha Trang; từ
ngày 27/9đếnngày6/10/1964đốivớinhữngngƣời
ởcácquậncònlại.Đồngthời,đểđẩymạnhtruyquét
Cần lao trong toàn tỉnh, “Hội đồng nhân dân cứu
quốc” KhánhHòaquyếtđịnhthànhlậpcơsở ởcác
quận. Theo đó, vào các ngày 3, 6 và 8/10/1964,
“Hội đồng nhân dân cứu quốc” Ninh Hòa, Cam
Lâm,VạnNinhlầnlƣợtrađời.
ĐTCTchốngdƣĐảng CầnlaoởKhánhHòa
đạtđƣợckếtquảkhá rõ nét.Đốivớidạngđấutranh
thứnhất,mộtsốdƣĐảng Cầnlaobịloại khỏichính
quyềnnhƣNguyễnHạngvàPhạmNgựSử- cánbộ
hànhchínhquậnDiênKhánh,bịbắtngày21/1/1964;
HuỳnhXƣớc- ĐạidiệnxãDiênĐiền,bịcáchchức
ngày 25/3/1964; Nguyễn Hữu Hào - cán bộ quận
Ninh Hòa, “bịcảnhcáovànếutáiphạmngoàiviệc
truytốratòasẽbịsathảikhỏihàngngũcôngchức.
Ngoàira,khôngđượctănglươngquá2.800đtrong
thờihạn3năm;khôngđượcgiữmộtphầnhànhgì
có dính líu đến tiền bạc hoặc liên lạc với các nhà
buôn”[3].Nhữngđốitƣợngkhác,tuykhôngbịloại
bỏ nhƣng đơn thƣ tố cáo của quần chúng đã“góp
phầngâychiarẽnộibộvàlàmsuygiảmphầnnào
hoạtđộngcủanhânviênCQSG” [3].
Vớidạngđấutranhthứhai,CQSGbuộcphải
tiếnhànhđiều travàcôngkhai tội trạng6 tênCần
laocầmđầu ởKhánhHòa.Cụthể,“ỦybanĐiềutra
tội ác và tài sản tỉnh Khánh Hòa” kết luận: Ngô
ThanhNhànphạmtội“tíchcựcđànápPhậtgiáođồ
bằngnhiềuhìnhthứccóthểgâythiệtmạngchomột
sốngười,gâycămphẫntrongdânchúng”; Trƣơng
Đình Cát phạm tội“kinh tài choNgôĐình Cẩn”;
Hồ Tình phạm tội “ra lệnh cho thuộc hạ bắt bớ,
giam cầm, đánh đập học sinh, giáo sư, sinh viên,
TăngNi,Phậttử”;VõSĩphạmtội“dựavàothếlực
củachếđộcũhàhiếpnhânchúng”;TừTônDũng
vàNguyễnBáTínphạmtội“kinhtàichoNgôĐình
Cẩn,gâysứcéplãnhthầuxâycấtởQuyNhơn,Nha
Trang,SàiGòn” [7].
Đến ngày 25/10/1964, không thể tiếp tục
đƣơng đầu với sự phản ứng quyết liệt của quần
chúngnhândânmiềnNam,trongđócóKhánhHòa,
NguyễnKhánhbuộcphảirờibỏchứcvụThủtƣớng.
2.Đấu tranh chống TrầnVănHƣơng
Chƣađầymột tuầnsauđó,ngày31/10/1964,
Trần Văn Hƣơng lên làm Thủ tƣớng thay Nguyễn
Khánh. Vừa nhậm chức, Trần Văn Hƣơng đã chủ
trƣơng táchchínhtrịrakhỏihọcđƣờng, táchchính
trịrangoàitôngiáo,đƣatôngiáorangoàichính trị.
Chủ trƣơng này thực chất là nhằm hạn chế tự do,
dân chủ, tiến tới bóp chết phong trào Phật giáo,
phong trào sinh viên, học sinh.Do vậy, chính phủ
dânsựTrầnVănHƣơngchỉlà“bìnhmớirượucũ”,
vàtấtnhiênnóvấpphảisựphảnứngcủanhândân
miền Nam. Đấu tranh chống chính phủ Trần Văn
Hƣơngdiễnrangaytừcuốinăm1964,trongđóNha
Trang - KhánhHòalàmộtmũitiếncôngcủaphong
trào.
Mởđầu,sáng8/1/1965,gần500họcsinhcác
trƣờngBồ đềNhaTrang,Trung họcVõTánh,Nữ
Trung học Nha Trang tổ chức bãi khóa, xuống
đƣờng biểu tình với khẩu hiệu: “Phản đối hành
động đàn áp dã man của Chính phủ Trần Văn
Hương”, “Phản đối âm mưu chia rẽ dân tộc của
ChínhphủTrầnVănHương”,“YêucầuThủtướng
Trần Văn Hương rút khỏi chính quyền”. Sau khi
tuầnhànhquanhiềuđƣờngphố,đoànbiểu tình tập
trungtạiCôngtrƣờngCộnghòa,baovâyTyThông
tin.Cùngvàothờiđiểm, một số ngƣời tiến hành phát
truyềnđơnkêugọinhândânđìnhcông,bãithị trong
ngày 9 và 10/1/1965.
Trƣớcsựlớnmạnhcủaphongtràođấu tranh,
ngay trong chiều 8/1/1965, Nguyễn Hữu Có - Tƣ
lệnhQuânđoànIIVNCH,đíchthânđếnKhánhHòa
thuyết phụcĐại đứcThíchĐứcMinh - Chánh đại
diệnGiáohộiPhậtgiáotỉnhKhánhHòa,cácgiáosƣ
trƣờngtrunghọcchấmdứtbiểutình,bãikhóa“vìcó
ảnhhưởngkhôngtốtđếnđồngbàođịaphươngcũng
nhưảnhhưởngđếntiềmlựcchiếnđấucủaquânđội
tại chiến trường” [10]. Đồng thời, lệnh thiết quân
luật đƣợcCQSG áp dụng từ 20 giờ ngày 8/1/1965
trêntoànđịaphậnKhánhHòa.
Mặc dù vậy, từ sáng 9/1/1965, nhiều nhóm
họcsinhtụtậptạicácngãtƣ,cửangõravàothịxã
NhaTrang chặn xe cộkhông cho đi lại.Quân đội,
cảnhsátSàiGònthihànhlệnhthiếtquânluậtđãbắt
giữ42ngƣời.Hànhđộngnàykhiếnphongtràođấu
tranhcủaquầnchúngcànglêncao.Lúc11giờcùng
ngày, tại Công trƣờng Cộng hòa, với khẩu hiệu
“Phản đối hành động phản dân chủ của chính
quyền”,“Phảitrảtựdochonhữnghọcsinhbịbắt”,
TăngNi,Phật tử,phụnữ, trẻemđộ100ngƣờibắt
đầutuyệtthực.Cuộctuyệtthựccànglúccàngđông,
đến 14 giờ có hơn 700 ngƣời và số hƣởng ứng
khoảng1.000ngƣời[10].
64
Trƣớc tình thếđó,Thiếu tƣớngNguyễnHữu
Có và Trung tá Lê Quang Liêm - TỉnhtrƣởngKhánh
Hòa,buộcphảigặpmặtđạidiệnPhậtgiáo,giáosƣ,
họcsinhtạiHộitrƣờngTiểukhuđểlắngnghekiến
nghị; đồng thời thả tất cả học sinh, Phật tử bị bắt
[18].
Tiếnthêmmộtbƣớcmới trongchínhsáchkì
thị Phật giáo, ngày 23/1/1965,TrầnVănHƣơng ra
“Lờihiệu triệuquốcdân” kêu gọimọingƣời lãnh
tráchnhiệmvớitìnhthế,tránhgâysáchđộng,lênán
“lũlưumanhcạođầurồimặctrangphụcTăngNi”,
gọicuộcđấutranhcủaPhậtgiáolà “nhữngtròkhỉ”.
“Lờihiệutriệu” đãxúcphạmmạnhvàgâyphẫnnộ
đốivớiTăngNi,tínđồPhậtgiáo.
TạiNhaTrang,ngaytrongngàyhômđó,hơn
500ngƣờitiếnhànhtuyệtthựcvớikhíthếquyếtliệt:
“NguyệnhysinhđếncùngđểbuộcChánhphủTrần
VănHương từ chức”, “Xiết chặt hàng ngũ để đấu
tranhbảovệđạoPhậtdùphảihysinh”.Đến16giờ
30 ngày 25/1/1965,HồKimTuấn - Học tăngPhật
họcviệnTrungPhầnNhaTrang,cắttaylấymáuviết
huyếtthƣvớinộidung:“TôiHồKimTuấn,tựThích
PhướcTú lấymáu yêu cầuQuốc trưởng chấmdứt
ngaychứcvụThủtướngcủaôngTrầnVănHương”
[8].Sauđó,đoàndichuyểnđếncôngviêntrƣớcTòa
HànhchínhTỉnh.Tạiđây,ĐạiđứcThích ĐứcMinh
đọc điện văn yêu cầu“Quốc trưởng bắt buộc ông
TrầnVănHương phải từ chức ngay”; khẳng định:
“Toàn thể Phật giáo đồ Khánh Hòa cương quyết
không lùibước trướcmột sựđànápnào và chống
đối đếncùngnếuChínhphủôngTrầnVănHương
còntạichứcmặcdầuphảiđổmáu” [5].
Cùng thờigiannày,NicôLêThịThứ (chùa
Linh Sơn, Vĩnh Nguyên, Nha Trang) dự định tự
thiêutạinghĩatrangThanhHải(ĐồngĐế,VĩnhHải,
VĩnhXƣơng) nhƣng đã bịCQSGngăn chặn.Theo
lờisƣbàchùaLinhSơn,NicôLêThịThứvà 3 Ni
côkhácđãcó lờixinnguyện tự thiêu trongvụđấu
tranhnhằmlậtđổChínhphủTrầnVănHƣơng[2].
Tại công viên trƣớc Tòa Hành chính tỉnh
KhánhHòa, lúc11giờ35ngày26/1/1965,Phật tử
Nguyễn Thị Ngọc rạch tay lấymáu viết huyết thƣ
yêucầuTrầnVănHƣơngtừchức.Đặcbiệt,sauđó3
giờđồnghồ,PhậttửĐàoThịYếnPhitựthiêu,đểlại
babứcthƣ.Thƣgửichomẹ,cóđoạnviết:“Contin
rằng việc làmcủaconngàyhômnaygiúp ítnhiều
choĐạo pháp,Mẹ đừng vì conmà tiếc thương bi
lụy. Con không mất và sẽ còn mãi mãi với dân
tộc”; thƣ gửi quí Thƣợng tọa, Đại đức và Phật
giáo đồ,YếnPhi viết:“Conxinphát nguyện thiêu
đốt nhục thân để cúng dường Tam bảo, để cầu
nguyệnquốc thái dânan, cầu choquíThượng tọa,
Đạiđức,TăngNiphápthểkhươngan, cầunguyện
cho Phật giáo đồ dư sức, thừa nghị lực để tranh
đấu”;thƣgửiTrầnVănHƣơngnhắcnhở:“Ôngnhớ
giùmnhưdântộcViệtNamđãnhớ:ĐấtnướcViệt
của ngườiViệt, khôngphải củangườiMỹ hay của
Đại sứ Taylor”, và mong “chính quyền sớm giác
tỉnhvàgiảiquyếtcácnguyệnvọngcủaPhậtgiáo”
[8].
CáichếtcủaĐàoThịYếnPhicóýnghĩalớn
laotrongviệcthúcđẩysựpháttriểncủaphongtrào
đấu tranh. Công điện của Tỉnh trƣởng KhánhHòa
cho biết: “Dân chúng đổ về điểm tuyệt thực ngày
càngđông,có30ngườivìquáxúcđộngbịngấtxỉu.
Từ 17 giờ ngày 26 đến 6 giờ sáng 27/1/1965, số
người tụ tập tại chùa Tỉnh hội tụng niệm và dự lễ
nhậpliệmnữPhậttửtựthiêuquáđôngđảo,cótrên
10.000người.Tỉnhtôitheosát tìnhhìnhnhậnthấy
tâmtrạngPhậtgiáođồrấtkíchđộng,ítracũngcó
đến5ngườiphátnguyệnxin tựthiêunếutìnhhình
không được giải quyết” [6]. Lúc 14 giờ ngày
29/1/1965,lễantángĐàoThịYếnPhiđƣợccửhành
tại chùa Phật giáo tỉnh Khánh Hòa với hơn 5.000
ngƣời thamgia, trongđócóđạidiệnGiađìnhPhật
tửcáctỉnhPhúYên,TuyênĐức,NinhThuận,Bình
ThuậnvàđạidiệnSinhviênPhậttửSàiGòn.
Cùng với phong trào đấu tranh tại các địa
phƣơng khác, phong tràoĐTCTởKhánhHòa đầu
năm1965màđỉnhcaolàcuộctựthiêucủaĐàoThị
Yến Phiđãgópphầnđƣađến sự sụpđổcủachính
phủTrầnVănHƣơng (27/1/1965) - một chính phủ
vốncónhiềuchủtrƣơnghạnchếtựdovàdânchủ.
3. Kếtluận
Tóm lại, những năm 1964-1965, trong bối
cảnh chế độSàiGòncó nhiều bất ổn chính trị, tại
Khánh Hòa phong trào đấu tranh chống dƣ Đảng
Cầnlao,chốngNguyễnKhánhvàTrầnVănHƣơng
diễnra rấtmạnhmẽvới sự tham gia củađôngđảo
quầnchúng, trongđóchủlựclàhọcsinh, TăngNi,
Phậttửvàbằng nhiềuhìnhthứcquyếtliệt,gópphần
làmchocuộckhủnghoảngcủachếđộSàiGòncàng
thêmtrầmtrọng.
Điềuđángnhấnmạnhlà,ĐTCTởKhánhHòa
những năm 1964