Sử dụng phần mềm Macromedia Flash để xây dựng mô hình động phục vụ cho dạy học Địa lý 10 - THPT

Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý 307 SỬ DỤNG PHẦN MỀM MACROMEDIA FLASH ðỂ XÂY DỰNG MÔ HÌNH ðỘNG PHỤC VỤ CHO DẠY HỌC ðỊA LÝ 10 - THPT TRẦN THỊ THANH THỦY Khoa ðịa lý, Trường ðHSP Hà Nội I. ðẶT VẤN ðỀ Trong thời ñiểm hiện tại khi bộ sách giáo khoa lớp 10 ñã ñược ñưa vào giảng dạy ñại trà trên toàn quốc thì vẫn có rất nhiều băn khoăn từ phía các giáo viên là làm sao có thể giảng dạy tốt ñược những nội dung trong sách giáo khoa trong ñiều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật vẫn còn có rất nhiều khó khăn, thiếu các thiết bị dạy học. ðây là một chương trình có rất nhiều ñiểm mới và khó ñối với giáo viên ñặc biệt là phần cơ sở ñịa lý tự nhiên. Vậy làm thế nào ñể có thể khắc phục ñược tình trạng này và ñáp ứng ñược yêu cầu ñổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn ðịa lý, theo tôi một trong những hướng ñi chúng ta có thể vận dụng là ứng dụng CNTT ñể thiết kế các mô hình ñộng phục vụ cho giảng dạy ðịa lý lớp 10 (chủ yếu sử dụng cho giảng dạy phần ðịa lý tự nhiên). II. NỘI DUNG 1. Những ưu ñiểm của việc sử dụng mô hình ñộng trong dạy học ñịa lý là gì? Mô hình (hay mô phỏng) ñã ñược sử dụng rất nhiều trong dạy học các môn học như hóa học hay vật lý và ñã mang lại những hiệu quả rõ rệt. Cũng như các môn học trên, trong giảng dạy môn ðịa lý có thể sử dụng các mô hình ñộng ñể dạy học một số nội dung như các sự vật, hiện tượng không thể quan sát trực tiếp (Trái ðất, những vùng lãnh thổ rộng lớn...) hay những hiện tượng, quá trình diễn ra trong một thời gian dài (sự hình thành hồ móng ngựa từ khúc uốn của dòng sông, hiện tượng biển tiến, biển thoái...), các hiện tượng khó hoặc không thể quan sát trực tiếp (hiện tượng núi lửa phun trào, hiện tượng ñứt gãy hay sụt võng, vòng tuần hoàn của nước, sự hình thành các loại gió...). Vậy câu hỏi ñặt ra ở ñây là “Khi nào chúng ta sử dụng mô hình ñộng trong dạy học?”, ñó là khi thầy và trò gặp phải những khó khăn trong việc lĩnh hội những khái niệm, hiện tượng ñịa lý rất trừu tượng, khó có thể diễn tả bằng lời hoặc gặp những khó khăn về mặt thiết bị dạy học, không gian, thời gian, môi trường. Việc sử dụng các mô hình ñộng trong dạy học ñịa lý có rất nhiều ưu ñiểm như sau: a. Nó sẽ khắc phục ñược rất nhiều khó khăn do ñặc trưng của nội dung môn học và những khó khăn về mặt thiết bị. b. Người học có thể tiếp cận ñược với môi trường học tập hiện ñại ñặc biệt là trong xã hội mà công nghệ thông tin (CNTT) ñang phát triển nhanh như vũ bão và yêu cầu ñổi mới phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông. Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển 308 c. Việc sử dụng các mô hình trên máy tính chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả học tập cao hơn rất nhiều so với việc chỉ mô tả bằng lời và sử dụng các hình ảnh tĩnh. d. Vì các mô hình ñược xây dựng trên máy tính cho nên sẽ tiết kiệm hơn về mặt tiền bạc so với việc xây dựng các mô hình thật bên ngoài, ñồng thời nó cung có thể khắc phục ñược những nhược ñiểm của các phương tiện truyền thống như: cố ñịnh, không linh hoạt; không thể sửa ñổi ñược; không thể phát triển ñược theo nhu cầu của người sử dụng, e. Các mô hình ñộng có thể ñược xây dựng bằng nhiều phần mềm tin học hay ngôn ngữ lập trình, nhưng ñối với các giáo viên có trình ñộ tin học ở mức ñộ thông thường cũng có thể tự xây dựng cho mình những mô hình phục vụ cho việc giảng dạy của bản thân từ những chương trình ñơn giản như Powerpoint, hay phức tạp hơn là chương trình Macromedia Flash. 2. Tại sao nên sử dụng chương trình Macromedis Flash ñể thiết kế các mô hình ñộng trong dạy học ðịa lý 10? Về bản chất ñây chính là việc ứng dụng CNTT trong dạy học, như vậy ñể giúp cho việc sử dụng rộng rãi trong cộng ñồng các giáo viên, phương án tiếp cận công nghệ phải thỏa mãn 2 ñặc ñiểm sau: - Không có yêu cầu cao về mặt lập trình và dễ sử dụng hoặc nếu có sử dụng ngôn ngữ lập trình thì cũng chỉ thực hiện dưới dạng tương tác thay cho những câu lệnh, ñiều này giúp cho người giáo viên dù với những hiểu biết hạn chế về mặt CNTT cũng có thể dễ dàng sử dụng. - Có khả năng minh họa tốt, ñồng thời cho phép thể hiện rõ bản chất các nội dung khoa học của những minh họa. Những ñồ họa tuyệt vời những không cho thấy sự chính xác về mặt khoa học thì chỉ là những minh họa mang tính chất giải trí. ðây chính là 2 ñặc ñiểm mà chương trình Macromedia Flash có thể thỏa mãn ñược. Chương trình cho phép thiết kế ñược những mô hình ñộng từ ñơn giản ñến phức tạp, cả mô hình không gian 2 chiều hoặc giả lập không gian 3 chiều mà không cần phải sử dụng ñến những ngôn ngữ lập trình phức tạp, ñồng thời ñây là chương trình mang tính chất ứng dụng cho nên có thể ñược sử dụng khá dễ dàng. Chương trình ðịa lý 10 ñược chia làm 2 phần, trong ñó có một phần mới hoàn toàn so với chương trình ðịa lý 10 cũ ñó là phần ðịa lý tự nhiên ñại cương. ðây là một phần ñề cập ñến một số khái niệm, quy luật và những tác ñộng của những quy luật này về mặt ñịa lý. Phần này ñược bổ sung và nâng cao những kiến thức về ñịa lý tự nhiên ñại cương ở lớp 6, mặt khác lại làm tiền ñề cho việc học phần ñịa lý kinh tế - xã hội ñại cương tiếp theo (phần 2). ðây là một phần rất quan trọng nhưng lại trừu tượng ñối với học sinh, trong khi ñó phương tiện dạy học của phần này ngoài kênh hình ñược in trong sách giáo khoa thì giáo viên chỉ có thể sử dụng thêm mô hình quả ñịa cầu và một số ñoạn phim có nội dung về Trái ðất (nằm trong danh mục thiết bị dùng cho giảng dạy chưong trình ðịa lý 10). Tuy nhiên các thiết bị dạy học này cũng Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý 309 mới chỉ ñáp ứng giảng dạy ñược một số bài (hoặc 1 phần của bài) trong phần ðịa lý tự nhiên. Nếu như trong phần ðịa lý tự nhiên mà học sinh không hiểu ñược bản chất của các quá trình, các quy luật thì sẽ dẫn ñến việc các em không hiểu hoặc hiểu lơ mơ về kiến thức mình ñược học. Chính vì thế với những ưu ñiểm của mình, mô hình ñộng chắc chắn sẽ mang lại hiệu quả cao trong dạy học phần ñịa lý tự nhiên ñại cương trong chương trình ñịa lý 10. Trong chương trình ðịa lý 10, có rất nhiều bài có thể sử dụng các mô hình ñộng ñể giảng dạy, ở ñây tôi xin liệt kê một số bài và phần trong sách giáo khoa ðịa lý 10 (sách nâng cao) nên xây dựng các mô hình ñộng bằng Macromedia Flash ñể phục vụ cho giảng dạy: Chương II: + Bài 5: - Phần II: Mô hình Hệ Mặt Trời. - Phần III: Mô hình chuyển ñộng tự quay quanh trục của Trái ðất; Mô hình Trái ðất chuyển ñộng tịnh tiến quanh Mặt Trời. + Bài 6: - Phần I: Mô hình chuyển ñộng lệch hướng do lực Côriôlit - Phần II: Mô hình chuyển ñộng biểu kiến của Mặt Trời; Mô hình 4 vị trí phân chia mùa khi Trái ðất chuyển ñộng quanh Mặt Trời; Mô hình hiện tượng ngày ñêm dài ngắn khác nhau theo mùa. Chương III: + Bài 9: Phần I: Mô hình sự chuyển ñộng của các mảng lục ñịa; Mô hình chuyển ñộng xô vào và và tách dãn của các ñịa mảng. + Bài 10: Phần II: Mô hình vận ñộng theo phương thẳng ñứng và phương nằm ngang của các lớp ñá: Mô hình vận ñộng uốn nếp và ñứt gãy; Mô hình hình thành ñịa lũy và ñịa hào. + Bài 11: Phần II: Mô hình quá trình phong hóa vật lý, hóa học và sinh học; Chương IV: + Bài 15: Phần II: Mô hình hình thành các loại gió biển, gió ñất, gió phơn. Chương V: + Bài 19: - Phần II: Mô hình vòng tuần hoàn của nước. - Phần IV: Mô hình quá trình hình thành hồ móng ngựa; Mô hình quá trình ñầm lầy hóa. + Bài 22: - Phần II: Mô hình sự hình thành những ngày triều cường và những ngày triều kém. Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển 310 - Phần III: Mô hình chuyển ñộng của các dòng biển Sau ñây là một số hình ảnh về các mô hình ñộng ñã ñược tác giả xây dựng bằng Macromedia Flash phục vụ cho giảng dạy ðịa lý 10: Hiện tượng ngày ñêm trên Trái ðất Quá trình hồ biến thành ñầm lầy Quá trình diễn ra hiện tượng gió biển Hiện tượng ngày ñêm dài ngắn theo mùa III. KẾT LUẬN ðể nâng cao chất lượng dạy và học môn ðịa lý ở nhà trường phổ thông thì phải thực hiện 3 ñổi mới, ñó là ñổi mới chương trình và sách giáo khoa, ñổi mới phương pháp dạy học và tăng cường về mặt trang thiết bị phục vụ cho giảng dạy. ðiều này cho thấy, khó có thể nâng cao ñược chất lượng dạy học nếu như các việc ñổi mới trên không trọn vẹn. Trong khi giáo viên còn gặp nhiều khó khăn về mặt thiết bị phục vụ cho giảng dạy thì có một hướng ñi phần nào sẽ khắc phục ñược khó khăn này ñồng thời lại phù hợp với xu hướng ñổi mới phương pháp dạy học ở Việt Nam và trên thế giới - ñó là ứng dụng CNTT trong dạy học mà cụ thể ở ñây là sử dụng phần mềm tin học ñể thiết kế các mô hình ñộng phục vụ cho giảng dạy. Trong thực tế việc sử dụng các các mô hình ñộng chắc chắn sẽ cho thấy những hiệu quả giáo dục hết sức bất ngờ, bởi vì ñây là một phương tiện dạy học hiện ñại, ñạt hiệu quả cao song việc thực hiện lại hết sức ñơn giản ñến mức có thể tự xây dựng ñược từ phía bản thân các giáo viên với kiến thức và trình ñộ tin học ở mức ñộ nhập môn. Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lý 311 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc. Lý luận dạy học ðịa lý. NXB ðại học Sư phạm Hà Nội, 2004. [2]. Nguyễn Trọng Thọ. Mô phỏng trong dạy học hóa học. ðề tài B2001-75-02-Tð (số 16) [3]. VN-guide. Macromedia Flash cho Windows & Macintosh. NXB Thống kê, 2004. SUMMARY USING MACROMEDIA FLASH TO MAKE SUMULATIONS FOR TEACHING THE NEW EDITION GEOGRAPHY TEXT-BOOK FOR THE 10TH GRADE IN SECONDARY SCHOOL TRAN THI THANH THUY This year the new edition geography text-book for the 10th grade is popularly used in all secondary schools. However this syllabus is difficult not only for teachers but also for students. Fortunately teachers are able to use Macromedia Flash to make simulations in order to improve the quality of teaching. This tendency has many good-points and match with teaching innovation nowadays. Not only these simulations are modern-means with high effects but also are easily carried out by teachers.